KOPIENIACTWO I ROŚLINY UPRAWNE INDIAN MATSIGENKA PAQUIRIANOS (WSCHODNIE PERU)
(Streszczenie)
Indianie Matsigenka zamieszkują zlewiska rzek Urubamba i Madre de Dios w Peru. Charakterystyczną cechą ich etosu jest indywidualizm, który wyraża się w zamieszkiwaniu w niewielkich przysiółkach rodzinnych rozproszonych w lesie. W XX wieku znaczna część Matsigenka zamieszkała jednak w większych, skupionych osadach, które w 1974 r. zyskały oficjalny status comunidades nativas (wspólnot tubylczych) z wybieralnymi władzami, tytułem własności ziemskiej etc. Paquirianos należą do tych Matsigenka, którzy wciąż żyją w rozproszonych leśnych domostwach, poza systemem wspólnot tubylczych. Ich podstawą utrzymania jest kopieniacza, tzw. wyrębowo-wypaleniskowa uprawa ziemi, wydatnie uzupełniana łowiectwem, rybołówstwem i zbieractwem. Polityczna niezależność każdego przysiółka opiera się na posiadaniu poletek, które zapewniają bazę pożywieniową.
By założyć poletko, wycina się pewien obszar lasu. Następnie ścięta roślinność, po wyschnięciu, zostaje spalona. Niedługo po wypaleniu można zaczynać wysiew i sadzenie roślin. Przez następne lata poletko przechodzi kolejne fazy uprawy. W końcu jest porzucane i stopniowo zamienia się w las wtórny. Podstawowe uprawy Matsigenka to maniok, kukurydza i banany, ale uprawiane są też liczne inne rośliny jadalne i służące innym celom.
Matsigenka z comunidades również opierają swą subsystencję na kopieniactwie, ale w przeciwieństwie do Paquirianos, uczestniczą w regionalnym rynku i dlatego niektóre rośliny uprawiają na sprzedaż. W związku z tym, oraz z faktem, że mężczyźni często wynajmują się na długie miesiące do pracy za pieniądze, ich poletka bywają zaniedbywane i asortyment ich upraw jest uboższy niż u Paquirianos, pomimo przejęcia od Peruwiańczyków różnych nowych roślin uprawnych. Wiele roślin uprawianych przez Matsigenka ma istotne znaczenie w ich kosmologii i szamanizmie.
Słowa kluczowe:
kopieniactwo, Amazonia, Peru, Matsigenka, etnobotanika
Urszula Lehr
„JESTEM GŁODNY”. PRZESTRZEŃ JAKO KONTEKST ZDARZEŃ CODZIENNYCH.
(Streszczenie)
Poruszone w artykule zagadnienie dotyczy przejawów zjawiska ubóstwa w przestrzeni współczesnego miasta, stanowiącej osobliwą scenę dla rozgrywających się na niej zdarzeń codziennych. Tekst składa się z trzech części. Pierwsza z nich podnosi wielofunkcyjne znaczenie centrum dla życia kulturalnego, społecznego i politycznego mieszkańców. Druga prezentuje podłoże i motywacje decyzji o „wyjściu na ulicę” w celu zdobycia środków na utrzymanie, z uwzględnieniem postaw i sposobów zachowań żebraków „swoich” i „obcych”. Zagadnienia te przedstawiono na tle krótkiego rysu historycznego żebractwa.
Część trzecia artykułu ukazuje kulturową symbiozę ludzi z przestrzenią centrum w sytuacji destabilizacji społeczno-ekonomicznej, będącej rezultatem przemian ustrojowych.
Słowa kluczowe:
przestrzeń, miasto, ubóstwo, żebractwo
Bożena Domagała
UKRAIŃCY NA WARMII I MAZURACH. MIĘDZY ZACHOWANIEM TOŻSAMOŚCI JĘZYKOWEJ A JĘZYKOWĄ ASYMILACJĄ
(Streszczenie)
Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego Ukraińcy pojawili się w 1947 roku w wyniku zakrojonej na szeroką skalę akcji wysiedlenia ich z Polski południowo-wschodniej. Wysiedlenie i rozproszenie było pierwszym etapem realizowanej w następnych latach polityki asymilacji ludności ukraińskiej, w tym także asymilacji językowej. Dla współcześnie żyjących na Warmii i Mazurach Ukraińców język jest jedną z podstawowych wartości, obok religii i pamięci historycznej, stanowiących filar ich tożsamości narodowej. Zasadniczą rolę w procesie podtrzymania i rozwijania tożsamości językowej środowiska odgrywa szkoła, której zadaniem jest upowszechnianie znajomości języka literackiego, odpowiadającego standardom języka ogólnonarodowego. Stanowi on klucz do kultury ukraińskiej i łącznik między diasporą i narodem ukraińskim. Szkoła pełni także rolę instytucji integrującej społeczność ukraińską w regionie, zwłaszcza młode pokolenie. Buduje wspólnotę językową poprzez organizowanie wielu imprez i spotkań lokalnych i ponadlokalnych. Przetrwanie języka ukraińskiego wśród mniejszości zależeć będzie jednak także od tego, na ile pozostanie on językiem używanym w codziennej komunikacji w rodzinach i w środowisku, mimo zachodzących obecnie w sposób spontaniczny procesów asymilacji. Zagrożeniem dla języka i kultury ukraińskiej jest coraz większa liczba małżeństw mieszanych; także migracja rodzin ukraińskich do miast, rozbijająca wielopokoleniowe rodziny i tradycyjne sąsiedztwa, nie sprzyja podtrzymywaniu więzi z językiem ojczystym. W rezultacie wiele rodzin ukraińskich staje dzisiaj przed wyborem, czy posyłać dzieci na dodatkowe zajęcia językowe. Jakie ostatecznie będą te wybory, będzie zależało od upowszechnienia świadomości, iż kultura grupy mniejszościowej jest wartością, która korzystnie wyróżnia grupę mniejszościową, jest źródłem prestiżu w zuniformizowanym kulturowo społeczeństwie i nadaje wyższy status społeczny.
Słowa kluczowe:
etniczność, tożsamość językowa, mniejszość ukraińska, etnopedagogika
Sabina Jakubowska-Kocot
WPŁYW LOKALNYCH KULTÓW ŚWIĘTYCH NA IMIENNICTWO W JADOWNIKACH PODGÓRNYCH (MAŁOPOLSKA)
(Summary)
The study is based on data from the parish register of baptisms of the village Jadowniki Podgórne, (woj małopolskie), dated from 1784 to 2005, and on the results of questionnaire answered by contemporary parents. This work concerns the influence of different factors on frequency of given names and relation between worship of local saints and the process of choosing a name.
At the beginning of the 19th century popularity of names of local patron saints increased. Besides, Polish counterparts of names given to members of the royal family of Habsburgs became popular among inhabitants of Małopolska region. The first half of the 20th century witnessed the rise of popularity of names of Slavonic origin. During the second world war and after it popularity of some names was caused by political reasons and influence of pop culture. Nevertheless, names of local patron saints were still chosen. In the 70s and 80s traditional names connected with local worship of saints almost disappeared. They were replaced by modern names without reference to the past. Names of local patron saints were given as the first names; later, with the gradual loss of popularity, they became rare. Finally, as a tendency of giving the second name developed, they were chosen as the second name. The group of names that has been constantly popular owes its persistence to such factors as worship of local patron saint, giving a name to commemorate a parent (a grandparent or godparent), relation between date of birth and the celebration day of patron saint. Nowadays motivation of choosing names has changed. First name is regarded as a part of personal image that represents its owner, while the second is connected with Christian tradition or family customs. But the tradition is followed without knowledge of etymology and without regarding attribution of some features to particular name. The preservation of tradition seems possible, but it demands internalisation of its gist.
Słowa kluczowe:
imiona, Jadowniki Podgórne, Małopolska, Galicja, kult świętych, św. Anna, św. Stanisław
Barbara Pabian
TRADYCJA „ZIELA” W ŚLĘZANACH (CZĘSTOCHOWSKIE)
(Streszczenie)
Częstochowskie to obszar eklektyczny pod względem kulturowym. Kult Maryjny, związany z częstochowskim sanktuarium na Jasnej Górze, wywiera niewątpliwy wpływ na kulturową specyfikę regionu, oddziałuje także na zachowania obrzędowe i zwyczajowe. Badania prowadzone przez autorkę na obszarze Częstochowskiego potwierdzają tezę o współczesnym istnieniu „kultury typu ludowego”. Jednym z jej przejawów jest mało znany, a interesujący zwyczaj stawiania „ziela” we wsi Ślęzany. Zwyczaj ten, jak ustalono, występuje tylko w tej miejscowości. Osadzony jest on w religijności ludowej, wiązać go można jednak z siłą oddziaływania jasnogórskiego kultu maryjnego. Rokrocznie 14 sierpnia, w przeddzień święta Matki Boskiej Zielnej, mieszkańcy wsi gromadzą się późnym popołudniem w oznaczonym miejscu, by wspólnymi siłami ustawić w ziemi kilkunastometrowy słup świerkowy. Na słupie tym umieszczana jest specjalna, drewniana konstrukcja z płodami rolnymi – tak zwanym zielem. Wysokość słupa i obfitość „ziela” świadczy o udanych plonach, jest formą wdzięczności i wyrazem hołdu oddawanego Bogarodzicy. Celem artykułu jest nie tylko opis stawiania „ziela” w kontekście specyfiki kulturowej regionu, lecz również jego interpretacja oraz ukazanie przekształceń tego zwyczaju.
Słowa kluczowe:
Częstochowskie, kultura typu ludowego, religijność ludowa, kult Maryjny, święto Matki Boskiej Zielnej