STRESZCZENIA
Eliza Ostojska
VINCENT CRAPANZANO O BADANIACH TERENOWYCH
(Streszczenie)
Jednym z głosów w sporze o metodę badań antropologicznych jest stanowisko Vincenta Crapanzano. Ten amerykański antropolog i literaturoznawca uważa dialog za podstawowy instrument badań terenowych i formułuje szereg oryginalnych spostrzeżeń odnośnie do praktyki badawczej. Niniejszy artykuł przedstawia przede wszystkim te poglądy Crapanzano na temat dialogu, które wyrosły na gruncie polemiki z teoriami Hansa-Georga Gadamera i Georga Herberta Meada. Crapanzano dokonał bowiem zarówno recepcji wyróżnionych przez Gadamera rodzajów spotkania z obcością, jak i wskazał na związki między koncepcją symbolicznego interakcjonizmu (zwłaszcza w odniesieniu do procesów komunikowania się i działania jednostek) a uwarunkowaniami dialogu antropologicznego. Omówiony został także wątek dotyczący konkluzji Crapanzano, formułowanych na podstawie jego własnych doświadczeń empirycznych. Dotyczą one głównie samoświadomości uczestników dialogu, związanej z przyjęciem przez nich postawy autorefleksyjnej. Artykuł poddaje krytycznej analizie merytoryczną trafność i praktyczną zasadność wniosków Crapanzano.
Słowa kluczowe:
Crapanzano, antropologia dialogiczna, badania terenowe, „Trzecia”, samoświadomość
Marcin Brocki
KULTUROWY OBRAZ CIAŁA I JEGO WSPÓŁCZESNE PRZEMIANY
(Streszczenie)
Ciało ludzkie jest nie tylko fizycznym organizmem, lecz ogniskuje wiele wierzeń i wyobrażeń, które czynią zeń konstrukt kulturowy. Na kulturowy obraz ciała składają się wyobrażenia dotyczące jego optymalnego kształtu i rozmiaru, granic ciała, wewnętrznej struktury, tego jak ono funkcjonuje, oraz ubioru, dekoracji i znaków na ciele. Obraz ciała daje nam ramę do właściwego (w danym porządku kulturowym) postrzegania, porządkowania i interpretowania doświadczeń cielesnych. Oznacza to również, że jest on rodzajem społecznej kontroli (władza) nad indywidualną fizycznością. Władza ta, choć rozproszona, niewidoczna i wcielona w naszą codzienną praktykę, kontroluje ciało indywiduum w zakresie „pożądanego” kształtu, rozmiaru, ubioru, odpowiedniej diety, higieny, zdrowia, postaw i zachowań. Jednocześnie władza ta wyposaża ciało w kapitał symboliczny, dzięki czemu „inwestycja” w ciało, postrzegana jest jako inwestycja w jakość życia. Obserwujemy też współcześnie proces stopniowego „utowarowienia” i medykalizacji ciała, proces któremu towarzyszą napięcia i konflikty. Pomimo faktu, że współczesna kultura uchodzi za bardzo liberalną, że dominuje w niej swoisty „kult ciała”, to systemy kontroli nad ciałem („mikrofizyka” władzy nad ciałem) są bardziej rozbudowane i silniej ukryte niż miało to miejsce w przeszłości.
Słowa kluczowe:
antropologia ciała, obraz ciała, społeczna kontrola nad ciałem
Włodzimierz Piątkowski
Luiza Nowakowska
SOCJOLOGIA CIAŁA. PRÓBA CHARAKTERYSTYKI NOWEJ ORIENTACJI BADAWCZEJ
(streszczenie)
Celem tekstu jest określenie statusu oraz zakresu problematyki badawczej socjologii ciała jako nowej orientacji badawczej w ramach socjologii medycyny. Autorzy charakteryzują jej relacje z dorobkiem socjologii ogólnej. Socjologia ciała wpisuje się w te nurty badawcze w socjologii, które brały pod uwagę pierwiastki biologiczne jako zmienne istotne dla wyjaśniania procesów i zjawisk społecznych (bioorganicyzm, kierunek rasowo-antropologiczny,socjobiologia). Jednak osią rozważań jest problematyka socjologii ciała zaprezentowana przez Sarah Nettelton w jej klasycznej pracy z 1996 roku The Sociology of Health and Illness. Ukazano perspektywę trzech głównych nurtów badawczych: naturalistycznego, społecznego konstrukcjonizmu oraz kierunku fenomenologicznego i przedstawiono próby syntezy tych ujęć.
Spośród koncepcji dotyczących ciała, przeanalizowano idee Chrisa Shillinga na temat indywidualnego i społecznego tworzenia projektów ciała oraz Bryana S. Turnera, koncentrującego się na współczesnych mechanizmach kontrolowania ciała przez różne instytucje społeczne. Przedstawiono również koncepcję „biowładzy”, stworzoną przez Michela Foucault, oraz ciała poddanego procesom cywilizacyjnie zmiennej socjalizacji, autorstwa Norberta Eliasa. Analizie poddane zostało także podejście Pierre’a Bourdieu, który opisał ciało jako kapitał fizyczny oraz niektóre teorie feministyczne, które mają swój wkład w konceptualizację problematyki socjologii ciała. Omówione orientacje badawcze mają doniosłe znaczenie także dla socjologii zdrowia i choroby, ponieważ dotyczą relacji, jakie zachodzą między ciałem (bez względu na jego stan zdrowotny), a uwarunkowaniami społecznymi.
Tekst uwzględnia także wątki związane z socjologią ciała w polskich badaniach socjomedycznych, na przykładzie kilku wybranych koncepcji.
Słowa kluczowe:
socjologia ciała, socjologia zdrowia, choroby i medycyny, społeczny konstrukcjonizm, socjobiologia, medykalizacja, społeczeństwo somatyczne, biowładza, kapitał fizyczny
Joanna Jessa
KONSUMENCKIE POTYCZKI O LAUR SEMIOTYCZNY
(Streszczenie)
Artykuł zawiera przedstawienie perspektywy „populizmu kulturalnego” (upowszechnionego w ramach studiów kulturowych), ze szczególnym uwzględnieniem myśli Johna Fiske. Jest to perspektywa, która pomaga dostrzec potencjał kreatywny, a nawet subwersywny członków kultury popularnej i konsumpcyjnej. W niniejszym tekście przedstawiono koncepcję strategii i taktyk autorstwa Michel de Certeau, która została wykorzystana przez Fiske. Strategie należą do sfery działań podejmowanych przez system dominujący, na przykład w celu nakłonienia konsumenta do skorzystania określonych propozycji. Konsument może wychodzić przeciwko tym strategiom z szeregiem taktyk, które wprawdzie są tylko tymczasowe i nie zagrażają systemowi, ale można je uznać za ważną sferę, w której dochodzi do subiektywnej kreatywności semiotycznej. Stosując owe taktyki, konsument może podważać znaczenia systemowe, renegocjować je, a nawet fortelem wchodzić w posiadanie znaków (rzeczy) o wysokim statusie symbolicznym. Taktykom towarzyszy przyjemność typu jouissance, która w przeciwieństwie do przyjemności typu plaisir, jest doświadczana przez zmysły i wywoływana przez uchylanie się od dominującego wypływu zasad społecznych.
Słowa kluczowe:
kultura konsumpcyjna, kultura popularna, konsumenckie taktyki i strategie, populizm kulturowy, studia kulturowe
Adam Pomieciński
POMIĘDZY GLOKALIZACJĄ A ŚWIADOMOŚCIĄ GLOBALNĄ. KILKA UWAG NA KANWIE TWÓRCZOŚCI JÓZEFA CHEŁMOWSKIEGO
(Streszczenie)
Tekst porusza zagadnienie relacji pomiędzy globalizacją a kontekstami lokalnymi. Traktuje proces globalizacji jako relatywny w stosunku do kultury codzienności, zachodzący w relacjach typu face-to-face (czynnościach domowych, miejscu pracy, codziennych formach symbolicznych). Podejmuje także wątek glokalizacji, wychodząc od rozważań nad współczesną twórczością ludową kaszubskiego artysty Józefa Chełmowskiego. Glokalizacja jawi się jako przejaw zacieśniania więzów między lokalnymi formami kultury a procesem globalizacji. Ten związek pozwala przyjrzeć się bliżej funkcjonowaniu świadomości globalnej wśród członków współczesnego społeczeństwa, na poziomie lokalnym.
Słowa kluczowe:
globalizacja, glokalizacja, świadomość globalna
Marcin Andrzej Kafar